Ustanova od izuzetnog nacionalnog značaja, koja brine o šumaričkom memorijalnom kompleksu i neguje kulturu sećanja, osnovana je 23. septembra 1953. godine
Kragujevac – Spomen-park „Kragujevački oktobar”, ustanova koja čuva sećanje na žrtve nacističkog zločina iz oktobra 1941. godine i brine o šumaričkom memorijalnom kompleksu, obeležava sedam decenija postojanja. Tim povodom će u Muzeju „21. oktobar” danas biti održana svečana akademija i otvorena izložba „Mesto sećanja” autora Marijane Stanković, Jelene Davidović i Nikole Govedarice. Ujedno će biti prikazan i film „Buđenje sećanja” Bogdana Španjevića i agencije „Nekst Gejm”. Osim podsećanja na početke rada, Spomen-park „Kragujevački oktobar” ovim prigodnim programom potcrtava i svoj nacionalni značaj u negovanju kulture sećanja.
Ustanova Spomen-park „Kragujevački oktobar” osnovana je 23. septembra 1953. godine, prvobitno kao Odbor za izgradnju spomen-parka, čiji je zadatak bio da osmisli memorijalni kompleks u Šumaricama, zajedno sa manifestacijama kojima će na dostojan način, iz godine u godinu, biti odavana počast nevinim građanima Kragujevca nad kojima su nemačke okupacione trupe sprovele surovu odmazdu poznatu kao „sto za jedan.”
Za samo tri dana, od 19. do 21. oktobra 1941, jedinice Vermahta su u Šumaricama i selima oko Kragujevca streljale oko 3.000 ljudi, među njima i decu mlađu od 16 godina. Najmlađa žrtva bio je dečak Dragiša Nikolić koji je u smrt otišao s nepunih 12 godina.
Šumarički memorijalni kompleks danas obuhvata površinu od 352 hektara. Na tom prostoru se nalazi 30 masovnih grobnica sa spomenicima i umetničkim skulpturama koje su radili i strani vajari. Projektovanje kompleksa je povereno arhitekti Mihailu Mitroviću i njegovom timu u kome su bili još Radivoje Tomić i Smiljan Klaić.
Veličanstven objekat Muzeja „21. oktobar”, koji je otvoren 1976. godine, rađen je po uzoru na kosovsku Gračanicu, a projektovali su ga Ivan Antić i Ivanka Raspopović.
Autor monumentalnog Spomenika streljanim đacima i profesorima u samom srcu Šumarica je Miodrag Živković. „Kristalni cvet”, spomenik Nikole Delje, podignut je na mestu gde su streljani čistači cipela, a Spomenik otpora i slobode, posvećen radnicima Vojnotehničkog zavoda, delo je Ante Gržetića.
Ustanova Spomen-park „Kragujevački oktobar” brine o čitavom prostoru memorijalnom kompleksa, održava i po potrebi uređuje humke, a muzeološka aktivnost je zasnovana na prikupljanju i čuvanju dokumentarne građe, te predstavljanju rezultata naučnih istraživanja o zločinu i žrtvama.
Ustanova se stara i o organizaciji tradicionalnih umetničkih i komemorativnih manifestacija kao što su OKTOH, „Bdenje”, „Dosta su svete jedne Šumarice”, „ArtIJa”, Međunarodni salon antiratne karikature. Svakako najpoznatija manifestacija je Veliki školski čas, koji se svakog 21. oktobra održava kraj Spomenika streljanim đacima i profesorima, uz prenos uživo na Radio-televiziji Srbije. Današnju umetničku formu Veliki školski čas je dobio 1971. godine, a Spomen-park „Kragujevački oktobar” je 1979. proglašen za kulturno dobro od izuzetnog nacionalnog značaja. Odlukom Narodne skupštine RS iz 2011. godine, 21. oktobar je proglašen za državni praznik – Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu.
Unutar Muzeja „21. oktobar”, gde će biti priređena svečana akademija povodom 70 godina rada Spomen-parka „Kragujevački oktobar”, na donjem nivou objekta nalazi se galerija u kojoj je stalno izložen ciklus slika „Kragujevac 1941” Petra Lubarde. Na gornjem nivou je 2003. godine postavljena nova stalna postavka „Kragujevačka tragedija 1941”, čiji su autori istoričari i umetnici Staniša Brkić, Nenad Đorđević, Milan Koljanin, Irena Paunović i Igor Stepančić. Ova postavka je 2021. godine dopunjena i multimedijalnim delom izložbe.
Izvor: politika